Nằm ở phía Đông của tỉnh, huyện Sơn Động được biết đến là vùng đất đậm đà bản sắc dân tộc với nhiều dân tộc thiểu số gồm: Tày, Nùng, Dao, Cao Lan … cùng chung sống. Hiện trong cộng đồng người dân tộc thiểu số còn lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc trong lễ cưới, ngày Tết, lễ hội truyền thống.

Xác định mục tiêu xây dựng nông thôn đổi mới, văn minh và giàu bản sắc, thời gian qua, UBND huyện quan tâm chỉ đạo các xã trong phát triển KT - XH cần chú trọng dành nguồn lực để xây dựng trụ sở nhà văn hóa, điểm sinh hoạt động cộng đồng. Tiêu biểu như từ nguồn ngân sách, địa phương xây dựng không gian văn hóa ở các điểm du lịch cộng đồng tại thôn Nà Ó (xã An Lạc); bản Mậu (thị trấn Tây Yên Tử); bản Nà Hin, (xã Vân Sơn); điểm du lịch sinh thái Hồ Khe Chão (xã Long Sơn); khe Nương Dâu (xã Tuấn Đạo); núi Mục - Ba Tia (thị trấn Tây Yên Tử). Đây không chỉ là nơi thường xuyên diễn ra các cuộc họp của các cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể ở cơ sở mà còn là không gian chung cho các hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao mỗi buổi sớm, chiều.

Tại xã Vân Sơn có 90% dân số là đồng bào DTTS; chủ yếu là dân tộc Dao, Tày, Cao Lan. Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa, trang phục, ngôn ngữ riêng, sinh sống đan xen tạo nên một cộng đồng giàu bản sắc. Đồng chí Lê Hồng Sơn, Phó Chủ tịch UBND xã Vân Sơn cho biết, trước đây người dân tộc thiểu số chỉ mặc trang phục truyền thống vào dịp lễ, Tết cổ truyền, ngày hội còn nay bà con sử dụng thường xuyên hơn. Mới đây, UBND xã phát động người dân mặc trang phục dân tộc thiểu số vào thứ Hai hằng tuần. Hưởng ứng phong trào, nhiều cán bộ công chức, viên chức, người lao động tại UBND xã và các trường học hào hứng khoác lên mình bộ váy, áo truyền thống của dân tộc mình khi đến trụ sở, trường học làm việc.

Cũng như xã Vân Sơn, nhiều địa phương khác cấp ủy, chính quyền và người dân chung tay gìn giữ văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc. Như xã Hữu Sản tổ chức lễ hội xuống đồng của đồng bào dân tộc Tày; xã Đại Sơn tổ chức ngày hội hát Soong Hao; thị trấn Tây Yên Tử khôi phục lễ cấp sắc của đồng bào dân tộc Dao Lô Giang.

Từ năm 2020 đến nay, Sơn Động đã quan tâm bảo tồn, tôn tạo di tích lịch sử, văn hóa; tổ chức hàng chục lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể các dân tộc; phục dựng nghi lễ, đám cưới văn minh của các dân tộc Dao, Cao Lan, Tày… Duy trì hội hát Then - đàn Tính (dân tộc Tày), hát Sloong hao (dân tộc Nùng) kết hợp với chợ phiên vùng cao. Ngoài ra, ngành Giáo dục huyện còn đưa nội dung hát Then, đàn Tính vào giờ học ngoại khóa ở các trường tiểu học, THCS trên địa bàn các xã Vân Sơn, An Lạc, Hữu Sản, Lệ Viễn. Tại các xã, thị trấn đều có ít nhất 2-3 cậu lạc bộ hát dân ca, thường xuyên luyện tập, giao lưu tại các buổi hội hát trong và ngoài huyện… tạo thành phong trào văn hóa, văn nghệ sôi nổi đa dạng sắc màu của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Mới đây, lễ hội bơi chải (thị trấn An Châu) được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là nghi lễ truyền thống, tín ngưỡng thờ Thần Nông kết hợp thờ thành hoàng và hoạt động văn hóa, thể thao độc đáo tạo nên bản sắc riêng cho cư dân miền núi Sơn Động. Nét độc đáo ở hội thi bơi chải An Châu là thuyền đoạt giải Nhất không phải thuyền về đích nhanh nhất mà phụ thuộc vào giá trị thẻ tre có ghi giải thưởng các đội rút được khi đến đích.

Chia sẻ về kế hoạch phát huy giá trị di sản, bà Tống Thị Hương Giang, Phó Chủ tịch UBND huyện Sơn Động cho biết: "Đây là di sản đầu tiên của huyện được công nhận Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia nên không chỉ là niềm vinh dự, tự hào của người dân thị trấn mà của toàn huyện. Để tiếp tục phát huy giá trị di sản văn hóa, thời gian tới, huyện sẽ tiếp tục nâng cấp hạ tầng giao thông, văn hóa, tạo điều kiện cho nhân dân đi lại. Cùng đó quảng bá sâu rộng đến nhân dân trong huyện về giá trị, ý nghĩa của các lễ hội truyền thống, nét đặc sắc trong đời sống văn hóa của đồng bào các dân tộc trên địa bàn. Nghiên cứu đưa vào chương trình giáo dục lịch sử địa phương để thế hệ trẻ nâng cao kiến thức về lịch sử, văn hóa dân tộc từ đó có ý thức bảo vệ và phát huy giá trị di sản”.

Cùng với những giải pháp trên, các cấp chính quyền, ngành chức năng địa phương tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá hình ảnh và giới thiệu về giá trị của lễ hội bằng nhiều hình thức để du khách xa gần biết đến. Quan tâm tôn tạo, gìn giữ cảnh quan, không gian, môi trường các di tích và khu vực sông nơi diễn ra lễ hội.

Hải Vân